Dit was me het nachtje wel
De kiezer heeft gesproken. De uitslag is duidelijk, maar nu begint het echte werk pas: formeren. Vier of vijf partijen met uiteenlopende standpunten moeten elkaar vinden, zoeken naar gemeenschappelijke grond en het verdelen van de ministeries. Zoals ook bij vorige verkiezingen bleek, kan dit proces lang duren en zullen sommige principes ongetwijfeld sneuvelen. Dat doet pijn — en roept tegelijk de vraag op of dit wel recht doet aan de verkiezingsuitslag en de stem van de kiezer.

Toch is er dit keer iets veranderd. Er tekenen zich twee duidelijke blokken af: links en rechts. De kleinere partijen zijn grotendeels weggevaagd — een mogelijke voorbode van een kiesdrempel? Wat ook opvalt, is dat partijen nauwelijks nog worden afgerekend op hun verleden of hun stemgedrag in de Tweede Kamer. Deze verkiezingen draaiden vooral om de sympathie van de lijsttrekkers en hun vlotte praatje over de toekomst.

Maar beloftes zijn goedkoop. Van alle overheidsuitgaven ligt zo’n 95% al vast in bestaande afspraken, regels en wetten. Er blijft dus maar een kleine marge over — hooguit die laatste vijf procent, of iets meer als je de belastingen verhoogt. Het politieke gevecht gaat dus om kruimels. Uiteindelijk draait het allemaal om één ding: vertrouwen.

Vertrouwen

Dat vertrouwen is tegenwoordig persoonsgebonden. Geen vertrouwen, geen mandaat. Inhoud lijkt ondergeschikt te zijn geworden. Deze verkiezingen waren in de eerste plaats een strijd tussen mensen. Kandidaten werden persoonlijk aangevallen — soms op het onsmakelijke af, met het incident rond Van Dijk (SP) als dieptepunt.

De gecoördineerde aanval op Wilders door vrijwel alle partijen liet hetzelfde patroon zien. Spindoctors bepaalden de toon: drie of vier tegen één, gericht op angst en uitsluiting. Het was niet fraai om te zien. Toch bleef het publiek massaal kijken naar de talkshows met steeds dezelfde gezichten. Er werd gesproken over democratie, maar tegelijk bleven Wilders en Lidewij de Vos buiten de studio omdat ze een afwijkende mening hadden. Dat is geen democratie, dat is machtsbehoud — en toch gebeurt het, want het mag.

Onderweg naar het beloofde land
De vorige verkiezingen waren een afstraffing voor het gevoerde beleid, met D66 als grootste verliezer. Maar zie: een nieuwe lijsttrekker, een optimistische boodschap en een bewuste stilte over het verleden. Nieuw elan, zo werd het gepresenteerd.

Toch biedt deze verkiezingsuitslag, ondanks alles, ook hoop. Hoop op vernieuwing, op frisse moed, op een land dat weer vooruit wil. Maar wel zonder de PVV of Forum. De drie miljoen Nederlanders die daarop stemden, lijken er even niet toe te doen. “So be it.”

Economie
Wat opviel, was dat er nauwelijks over de economie werd gesproken — de ruggengraat van ons land. Bedrijven vertrekken, het vestigingsklimaat verslechtert, de export hapert en onze migratiestop is halfzacht vergeleken met de buurlanden. Maar dat scoort niet. Nederland is moe.

Voor nu lijkt het nog goed te gaan: werk genoeg, en het aantal mensen in armoede daalt. Maar hoe lang blijft dat zo?

Nu even rust
Voorlopig kunnen we even ademhalen. De verkiezingen zijn voorbij, de vakantie lonkt, en de formatie zal zijn tijd nemen. Toch mogen we onze ogen niet sluiten. Laten we hopen dat de nieuwe regering het dak repareert zolang het nog niet lekt. Dat ze hun beloftes waarmaken.

Maar bovenal: laat er respect zijn. Respect voor elkaar, voor ieders mening, en voor alle kiezers — ook diegenen die op een andere partij stemden.

Prof Dr Cor Molenaar